LXXI. Úlfs heiti, bjarnar ok hjartar

Vargr heitir dýr. Þat er rétt at kenna við blóð eða hræ, svá at kalla verð hans eða drykk. Eigi er rétt at kenna svá við fleiri dýr. Vargr heitir ok úlfr, sem Þjóðólfr kvað:

252.
Gera var gisting byrjuð
gnóg, en ulf ór skógi
sonr á sár at spenja
Sigorðar kom norðan.

Hér er hann ok geri kallaðr. Freki, sem Egill kvað:

253.
Þá er oddbreki,
sleit und freki,
gnúði hrafni
á höfuðstafni.

Vitnir, sem Einarr kvað:

254.
Elfr varð unda gjalfri
eitrköld roðin heitu.
Vitnis fell með vatni
varmt ölðr í men Karmtar.

Ylgr, sem Arnórr kvað :

255.
Svalg áttbogi ylgjar
ógóðr, en varð blóði
græðir grænn at rauðum,
grandauknum ná, blandinn.

Vargr, sem Illugi kvað:

256.
Vargs var munr þat, er margan,
menskerðir stakk sverði
myrkaurriða markar,
minn dróttinn rak flótta.

Þetta er enn vargs heiti, sem Hallr kvað:

257.
Heiðingja sleit hungri,
hárr gylðir naut sára,
granar rauð gramr á fenri,
gekk ulfr í ben drekka.

Ok enn sem Þórðr kvað:

258.
Óð, en ærnu náði
íms sveit freka hveiti,
gera ölðra naut gylðir,
Gjalpar stóð í blóði.

Björn heitir fetvíðnir, húnn, vetrliði, bersi, fress, íugtanni, ifjungr, glúmr, jölfuðr, vilskarpr, bera, jórekr, riti, frekr, blómr, ysjungr.
Hjörtr heitir mótroðnir, dalarr, dalr, Dáinn, Dvalinn, Duneyrr, Duraþrór.

 

LXXII. Hestaheiti

Þessi eru hesta heiti talið í Þorgrímsþulu:

259.
Hrafn ok Sleipnir,
hestar ágætir,
Valr ok Léttfeti,
var þar Tjaldari,
Gulltoppr ok Goti,
getit heyrðak Sóta,
Mór ok Lungr með Mari.

260.
Vigg ok Stúfr
var með Skævaði.
Þegn knátti Blakkr bera,
Silfrtoppr ok Sinir,
svá heyrðak Fáks of getit,
Gullfaxi ok Jór með goðum.

261.
Blóðughófi hét hestr,
er bera kváðu
öflgan Atriða,
Gísl ok Falhófnir,
Glær ok Skeiðbrimir,
þar var ok Gyllis getit.

Þessir eru enn talðir í Kálfsvísu:

262.
Dagr reið Drösli,
en Dvalinn Móðni,
Hjalmr Háfeta,
en Haki Fáki,
reið bani Belja
Blóðughófa,
en Skævaði
skati Haddingja.

263.
Vésteinn Vali,
en Vífill Stúfi,
Meinþjófr Mói,
en Morginn Vakri,
Áli Hrafni,
er til íss riðu,
en annarr austr
und Aðilsi
grár hvarfaði,
geiri undaðr.

264.
Björn reið Blakki,
en Bjárr Kerti,
Atli Glaumi,
en Aðils Slöngvi,
Högni Hölkvi,
en Haraldr Fölkvi,
Gunnarr Gota,
en Grana Sigurð.

Árvakr ok Alsviðr draga sólina, sem fyrr er ritat. Hrímfaxi eða Fjörsvartnir draga nóttina. Skinfaxi eða Glaðr fylgja deginum.

 

LXXIII. Oxn, ormar, sauðir, svín

Þessi öxnaheiti eru í Þorgrímsþulu:

265.
Gamalla öxna nöfn
hefi ek görla fregit
þeira Rauðs ok Hæfis,
Rekinn ok Hýrr,
Himinhrjóðr ok Apli,
Arfr ok Arfuni.

Þessi eru orma heiti: dreki, Fáfnir, Jörmungandr, naðr, Níðhöggr, linnr, naðra, Góinn, Móinn, Grafvitnir, Grábakr, Ófnir, Sváfnir, grímr.
Naut: kýr, kálfr, yxni, kvíga, vetrungr, griðungr, boli.
Sauðr: hrútr, bekri, ær, lamb, veðr.
Svín: sýr, gylta, runi, göltr, gríss.

 

LXXIV. Heiti lofts ok veðra

Hver eru heiti lofts ok veðranna? Loft heitir ginnungagap ok meðalheimr, foglheimr, veðrheimr. Veðr heitir hregg, byrr, glygg, hret, gjósta, vindr. Svá segir í Alsvinnsmálum:

266.
Vindr heitir með mönnum,
en vönsuðr með goðum,
kalla gneggjuð ginnregin,
æpi jötnar,
en alfar gnýfara,
heitir í helju hlömmuðr.

Veðr heitir ok gustr.

 

LXXV. Hrafnsheiti ok arnar

Tveir eru fuglar þeir, er eigi þarf at kenna annan veg en kalla blóð eða hræ drykk þeira eða verð. Þat er hrafn ok örn. Alla aðra fugla karlkennda má kenna við blóð eða hræ, ok er þat þá nafn örn eða hrafn, sem Þjóðólfr kvað:

267.
Blóðorra lætr barri
bragningr ara fagna.
Gauts berr sigð á sveita
svans örð konungr Hörða.
Geirs oddum lætr greddir
grunn hvert stika sunnar
hirð, þat er hann skal varða,
hrægamms ara sævar.

Þessi eru nöfn hrafns: krákr, Huginn, Muninn, borginmóði, árflognir, ártali, holdboði. Svá kvað Einarr skálaglamm:

268.
Fjallvönðum gaf fylli,
fullr varð, en spjör gullu,
herstefnandi hröfnum,
hrafn á ylgjar tafni.

Svá kvað Einarr Skúlason:

269.
Dolgskára kná dýrum
dýrr magnandi stýra,
Hugins fermu bregðr harmi
harmr, bliksólar garmi.

Ok enn sem hann kvað:

270.
En við hjaldr, þar er hölðar,
hugþrútit svellr, lúta,
Muninn drekkr blóð ór benjum
blásvartr, konungs hjarta.

Sem kvað Víga-Glúmr:

271.
Þá er dynfúsir dísar
dreyra mens á eyri,
bráð fekk borginmóði
blóðs, skjaldaðir stóðum.

Sem Skúli kvað Þorsteinsson:

272.
Myndit efst, þar er undir
árflogni gaf ek sárar,
Hlökk í hundraðs flokki
Hvítinga mik líta.

Örn heitir svá: ari, gemlir, hreggskornir, eggðir, ginnarr, undskornir, gallópnir. Sem Einarr kvað:

273.
Sámleitum rauð sveita,
sleit örn gera beitu,
fekksk arnar matr járnum,
Járnsöxu grön faxa.

Sem Óttarr kvað:

274.
Örn drekkr, undarn
ylgr fær, af hræum sylg,
oft rýðr ulfr köft,
ari getr verð þar.

Sem Þjóðólfr kvað:

275.
Segjöndum fló sagna
snótar ulfr at móti
í gemlis ham gömlum
glamma ó fyr skömmu.

Ok sem hér er:

276.
Hreggskornis vil ek handa
háleitan mjöð vanda.

Ok enn sem Skúli kvað:

277.
Vaki ek þat er val heltk ekka
víðis áðr ok síðan,
greppr hlýðir þá góðu,
gallópnis vel, spjalli.

 

LXXVI. Sævarheiti

Hver eru sævar heiti? Hann heitir: marr, ægir, gymir, hlér, haf, leið, ver, salt, lögr, græðir. Sem Arnórr kvað ok fyrr var ritat:

278.
Nemi drótt, hvé sæ sótti
snarlyndr konungr jarla.
Eigi þraut við ægi
óvæginn gram bægja.

Hér er nefndr sær ok svá ægir. Marr, sem Hornklofi kvað:

279.
Þá er út á mar mætir
mannskæðr lagar tanna
ræsinaðr til rausnar
rak vébrautar Nökkva.

Lögr er ok hér nefndr. Svá kvað Einarr:

280.
Lögr þvær flaust, en fagrir,
flóðs vaskar brim stóðum,
þar er sær á hlið hvára
hlymr, veðrvitar glymja.

Hér er ok flóð kallat. Svá kvað Refr, sem fyrr var ritat:

281.
Færir Björn, þar er bára
brestr, undinna festa
oft í ægis kjafta
úrsvöl Gymis völva.

Haf, sem Halvarðr kvað:

282.
Vestr lézt í haf, hristir,
harðviggs, sikulgjarðar,
umbands allra landa,
íss, framstafni vísat.

Leið, sem hér er:

283.
Erum á leið frá láði
liðnir Finnum skriðnu.
Austr sé ek fjöll af flausta
ferli geisla merluð.

Ver, sem Egill kvað:

284.
Vestr fór ek of ver,
en ek Viðris ber
munstrandar mar,
svá er mitt of far.

Marr, sem Einarr kvað:

285.
Kaldr þvær marr und mildum
margt dægr viðu svarta,
grefr élsnúin, jöfri,
almsorg Manar þjalma.

Salt, sem Arnórr kvað:

286.
Salt skar húfi héltum
hraustr þjóðkóngr austan
Báru brimlogs rýri
brún veðr at Sigtúnum.

Græðir, sem Bölverkr kvað:

287.
Leiðangr bjótt af láði,
lögr gekk of skip, fögru,
gjalfrstóðum reist græði
glæstum, ár it næsta.

Hér er ok gjálfr kallat særinn. Víðir, sem kvað Refr:

288.
Barðristinn nemr brjósti
borðheim drasill skorðu,
nauð þolir viðr, en víði
verpr inn of þröm stinnan.

Húmr, sem Brennu-Njáll kvað:

289.
Senn jósum vér, svanni,
sextán, en brim vexti,
dreif á hafskips húfa
húm, í fjórum rúmum.

Þessi eru enn sævar heiti, svá at rétt er at kenna til skip eða gull. Rán, er sagt, at var kona Ægis, svá sem hér er:

290.
Hrauð í himin upp glóðum
hafs, gekk sær af afli.
Börð, hygg ek, at ský skerðu.
Skaut Ránar vegr mána.

Dætr þeira Ægis ok Ránar eru níu, ok eru nöfn þeira fyrr rituð: Himinglæva, Dúfa, Blóðughadda, Hefring, Uðr, Hrönn, Bylgja, Dröfn, Kólga. Einarr Skúlason talði í þessi vísu:

291.
Æsir hvasst at hraustum
Himinglæva þyt sævar,

sex nöfn þeira, [himinglæva, Uðr, Dúfa, Blóðughadda, Kólga, Hefring]. Hrönn, sem Valgarðr kvað:

292.
Lauðr var lagt í beðja,
lék sollit haf golli,
en herskipum hrannir
höfuð ógurlig þógu.

Bylgja, sem Óttarr svarti kvað:

293.
Skáruð sköfnu stýri,
skaut, sylgháar bylgjur,
lék við hún á hreini
hlunns, þat er drósir spunnu.

Dröfn, sem Ormr kvað:

294.
Hrosta drýgir hvern kost
hauk lúðrs gæiþrúðr,
en drafnar loga Lofn
löstu rækir vinföst.

Bára, sem Þorleikr fagri kvað:

295.
Sjár þýtr, en berr bára
bjart lauðr of við rauðan,
gránn þar er gulli búnum
gínn hlunnvísundr munni.

Lá, sem Einarr kvað:

296.
Né framlyndir fundu
fyrr, hykkat lá kyrrðu,
þar er sjár á, við varra,
vini óra fell stórum.

Fyllr, sem Refr kvað:

297.
Hrynja fjöll á fyllar,
fram æsisk nú Glamma
skeið vetrliði skíða,
skautbjörn Gusis nauta.

Boði, sem hér er:

298.
Boði fell of mik bráðla.
Bauð heim með sér geimi.
Þá ek eigi löð lægis.

Breki, sem Óttarr kvað:

299.
Braut, en breki þaut,
borð, óx viðar morð,
meðr fengu mikit veðr,
mjó fyrir ofan sjó.

Vágr, sem Bragi kvað:

300.
Vildit vröngum ofra
vágs byrsendir ægi,
hinn er mjótygil máva
mærar skar fyr Þóri.

Sund, sem Einarr kvað:

301.
Skar ek súðum sund
fyr sunnan Hrund,
mín prýddisk mund
við mildings fund.

Fjörðr, sem Einarr kvað:

302.
Næst sé ek orm á jastar
ítrserki vel merkðan,
nemi bjóðr hvé ek fer, flæðar,
fjarðbáls of þat máli.

Sægr, sem Markús kvað:

303.
Sægs mun ek síðr en eigi,
sá er illr, er brag spillir,
sólar sverri málan,
sliðráls reginn, níða.

 

LXXVII. Eldsheiti

Hver eru elds heiti? Svá sem hér er:

304.
Eldr brennat sjá sjaldan,
svíðr dyggr jöfurr byggðir,
blása rönn fyr ræsi
reyk, er Magnús kveykvir.

Logi, sem Valgarðr kvað:

305.
Snarla skaut ór sóti,
sveyk of hús ok reykir
stóðu stopðir síðan,
steinóðr logi glóðum.

Bál, sem hér er:

306.
Haki var brenndr á báli,
þar er brimslóðir óðu.

Glæðr, sem Grani kvað:

307.
Glæðr hygg ek Glamma slóðar,
gramr eldi svá, felldu.
Eisa, sem Atli kvað:

308.
Öx rýðsk, eisur vaxa,
allmörg, loga hallir,
hús brenna, gim geisar,
góðmennit fellr blóði.

Hér er ok gim gallat eldrinn. Eimr, sem hér er:

309.
Brunnu allvalds inni,
eldr, hygg ek, at sal felldi,
eimr skaut á her hrími,
halfgör við Nið sjalfa.

Hyrr, sem Arnórr kvað:

310.
Eymðit ráð við Rauma
reiðr Eydana meiðir.
Heit dvínuðu Heina,
hyrr gerði þá kyrra.

Funi, sem Einarr kvað:

311.
Funi kyndisk fljótt,
en flýði skjótt
Hísingar herr,
sá er hafði verr.

Brími, sem Valgarðr kvað:

312.
Bjartr sveimaði brími,
brutu víkingar fíkjum,
vísa styrks of virki,
varp sorg á mey, borgar.

Leygr, sem Halldórr skvaldri kvað:

313.
Ér knáttuð þar þeira,
þú vart aldrigi, skjaldar
leygr þau of sjöt, sigri
sviptr, gersimum skipta.

 

LXXVIII. Heiti stundanna

Þessi eru nöfn stundanna: öld, forðum, aldr, fyrir löngu, ár, misseri, vetr, sumar, vár, haust, mánuðr, vika, dagr, nótt, morginn, aftann, kveld, árla, snemma, síðla, í sinn, fyrra dag, í næst, í gær, á morgun, stund, mél. Þessi eru enn heiti nætrinnar í Alsvinnsmálum:

314.
Nótt heitir með mönnum,
en njóla með goðum,
kalla grímu ginnregin,
ósorg kalla jötnar,
alfar svefngaman,
dvergar draumnjörun.

Frá jafndægri er haust, til þess er sól sezt í eykðarstað. Þá er vetr til jafndægris. Þá er vár til fardaga. Þá er sumar til jafndægris. Haustmánuðr heitir inn næsti fyrir vetr, fyrstr í vetri heitir gormánuðr, þá er frermánuðr, þá er hrútmánuðr, þá er þorri, þá gói, þá einmánuðr, þá gaukmánuðr ok sáðtíð, þá eggtíð ok stekktíð, þá er sólmánuðr ok selmánuðr, þá eru heyannir, þá er kornskurðarmánuðr.

 

LXXIX. Konungaheiti

Hver eru manna heiti ókennd? Maðr er hverr fyrir sér; it fyrsta ok it æðsta heiti manns, er kallaðr er maðr keisari, því næst konungr, þar næst jarl. Þessir þrír menn eigu saman þessi heiti öll. Allvaldr, svá sem hér er kveðit:

315.
Allvalda kann ek alla
austr ok suðr of flausta,
Sveins er sonr at reyna,
setr, hverjum gram betri.

Hér er ok gramr kallaðr. Því heitir hann allvaldr, at hann er einvaldi alls ríkis síns. Fylkir, sem Gizurr kvað:

316.
Fylkir gleðr í folki
flagðs blakk ok svan Hlakkar,
Óláfr of viðr élum
Yggs gögl fegin Sköglar.

Fyrir því er fylkir kallaðr konungr, at hann skipar í fylkingar herliði sínu. Vísi, sem kvað Óttarr svarti:

317.
Vísi tekr, víg-Freys,
víst austr munlaust,
aldar hefir allvaldr,
óskvíf, gótt líf.

Harri eða herra, sem kvað Arnórr:

318.
Harri fekk í hverri
Hjaltlands þrumu branda,
greppr vill grams dýrð yppa,
gagn, sá er hæstr var bragna.

Hertogi heitir jarl, ok er konungr svá kallaðr ok, fyrir því er hann leiðir her til orrostu. Svá kvað Þjóðólfr:

319.
Ok hertoga hneykir
herfingnum lét stinga,
leyfð ber ek hans, ór höfði
haugs skundaði augu.

Sinjór eða senjór, sem Sighvatr kvað:

320.
Lát auman nú njóta,
Nóregs, ok gef stórum,
mál halt, svá sem sælan,
sínjór, laga þinna.

Mildingr, sem Markús kvað:

321.
Mildingr fór of óþjóð eldi,
auðit varð þá flotnum dauða.
Hæstan kynduð, hlenna þrýstir
hyrjar ljóma suðr at Jómi.

Mæringr, sem Hallvarðr kvað:

322.
Erat und jarðar höslu,
orðbrjótr Dönum forðar
moldreks, munka valdi
mæringr en þú næri.

Landreki, sem Þjóðólfr kvað:

323.
Eyss landreki ljósu
lastvarr Kraka barri,

sem fyrr var ritat. Því heitir hann svá, at hann rekr her um land annarra konunga eða rekr her ór sínu landi.

 

LXXX. Frá Halfdani gamla ok konungaættum

Konungr er nefndr Hálfdan gamli, er allra konunga var ágætastr. Hann gerði blót mikit at miðjum vetri ok blótaði til þess, at hann skyldi lifa í konungdómi sínum þrjú hundruð vetra. En hann fekk þau andsvör, at hann myndi lifa ekki meir en einn mikinn mannsaldr, en þat myndi þó vera þrjú hundruð vetra, er engi myndi vera í ætt hans kona eða ótiginn maðr. Hann var hermaðr mikill ok fór víða um Austrvegu. Þar drap hann í einvígi þann konung, er Sigtryggr hét. Þá fekk hann þeirar konu, er kölluð er Alvig in spaka, dóttir Emundar konungs ór Hólmgarði. Þau áttu sonu átján ok váru níu senn bornir. Þeir hétu svá: Einn var Þengill, er kallaðr var Manna-Þengill, annarr Ræsir, þriði Gramr, fjórði Gylfi, fimmti Hilmir, sétti Jöfurr, sjaundi Tyggi, átti Skyli eða Skúli, níundi Harri eða Herra. Þessir níu bræðr urðu svá ágætir í hernaði, at í öllum fræðum síðan eru nöfn þeira haldin fyrir tignarnöfn, svá sem konungs nafn eða jarls. Þeir áttu engi börn ok fellu allir í orrostum. Svá kvað Óttarr svarti:

324.
Þengill var þegar ungr
þreksgörr vígörr.
Haldask bið ek hans aldr,
hann tel ek yfirmann.

Svá kvað Markús:

325.
Ræsir lét af roðnum hausi
Rínar sól á marfjöll skína.

Svá kvað Egill:

326.
Gramr hefir gerðihömrum
grundar upp of hrundit.

Svá kvað Eyvindr:

327.
Lék við ljóðmögu,
skyldi land verja,
gylfi inn glaðværi,
stóð und gullhjalmi.

Svá kvað Glúmr Geirason:

328.
Hilmir rauð und hjalmi
beina laut á Gautum.

Svá kvað Óttarr svarti:

329.
Jöfurr heyri upphaf,
ofrask mun konungs lof,
háttu nemi hann rétt
hróðrs mín, bragar síns.

Sem Stúfr kvað:

330.
Tíreggjaðr hjó tyggi
tveim höndum lið beima,
reifr gekk herr und hlífar,
hizig suðr fyr Nizi.

Svá kvað Hallfreðr:

331.
Skiliðr em ek við skylja,
skaldmöld hefir því valdit.
Vætta virða dróttins
vil er mest ok dul flestum.

Svá kvað Markús:

332.
Harra kveð ek at hróðrgörð dýrri
hauklundaðan Dana grundar.

Enn áttu þau Hálfdan aðra níu sonu, er svá heita; Hildir, er Hildingar eru frá komnir, annarr Nefir, er Niflungar eru frá komnir, þriði Auði, er Öðlingar eru frá komnir, fjórði Yngvi, er Ynglingar eru frá komnir, fimmti Dagr, er Döglingar eru frá komnir, sétti Bragi, er Bragningar eru frá komnir. Þat er ætt Hálfdanar ins milda. Sjaundi Buðli, er Buðlungar eru frá komnir. Af Buðlungaætt kom Atli ok Brynhildr. Átti er Lofði. Hann var herkonungr mikill. Honum fylgði þat lið, er Lofðar váru kallaðir. Hans ættmenn eru kallaðir Lofðungar. Þaðan er kominn Eylimi, móðurfaðir Sigurðar Fáfnisbana. Níundi Sigarr, þaðan eru komnir Siklingar. Þat er ætt Siggeirs, er var mágr Völsungs, ok ætt Sigars, er hengði Hagbarð. Af Hildinga ætt var kominn Haraldr inn granrauði, móðurfaðir Hálfdanar svarta. Af Niflunga ætt var Gjúki, af Öðlinga ætt var Kjárr, af Ylfinga ætt var Eiríkr inn málspaki.
Þessar eru ok konunga ættir ágætar: frá Yngva, er Ynglingar eru frá komnir, frá Skildi í Danmörk, er Skjöldungar eru frá komnir, frá Völsungi á Fraklandi, þeir heita Völsungar. Skelfir hét einn herkonungr, ok er hans ætt kölluð Skilfinga ætt. Sú kynslóð er í Austrvegum. Þessar ættir, er nú eru nefndar, hafa menn sett svá í skáldskap, at halda öll þessi fyrir tignarnöfn. Svá sem Einarr kvað:

333.
Frá ek við holm at heyja
hildingar fram gingu,
lind varð græn, inn grána
geirþing, í tvau springa.

Sem Grani kvað:

334.
Döglingr fekk at drekka
danskt blóð ara jóði.

Sem Gamli kvað Gnævaðarskáld:

335.
Öðlingr drap sér ungum
ungr naglfara á tungu
innan borðs ok orða
aflgerð meðalkafla.

Sem Jórunn kvað:

336.
Bragningr réð í blóði,
beið herr konungs reiði,
hús lutu oft fyr eisum,
óþjóðar slög rjóða.

Svá kvað Einarr:

337.
Beit buðlungs hjörr,
blóð fell á dörr.
[Raufsk Hildar ský
við Hvítabý.]

Svá kvað Arnórr:

338.
Siklinga venr snekkjur
sjálútar konr úti.
Hann litar herskip innan,
hrafns góð er þat, blóði.

Sem Þjóðólfr kvað:

339.
Svá lauk siklings ævi
snjalls, at vér ’rom allir,
lofðungr beið inn leyfði
lífs grand, í stað vöndum.

Lofða konungi fylgði þat lið, er Lofðar heita. Sem Arnórr kvað:

340.
Skjöldungr mun þér annarr aldri
æðri, gramr, und sólu fæðask.

Völsungr, sem kvað Þorkell hamarskáld:

341.
Mér réð senda
of svalan ægi
Völsunga niðr
vápn gullbúit.

Ynglingr, sem kvað Óttarr svarti:

342.
Engi varð á jörðu
ógnbráðr, áðr þér náði,
austr sá er eyjum vestan
Ynglingr und sik þryngvi.

Yngvi, þat er ok konungs heiti, sem Markús kvað:

343.
Eiríks lof verðr öld at heyra,
engi maðr veit fremra þengil,
Yngvi helt við orðstír langan
jöfra sess, í veröld þessi.

Skilfingr, sem Valgarðr kvað:

344.
Skilfingr helt, þar er skulfu
skeiðr, fyr lönd in breiðu,
eydd varð, suðr, of síðir
Sikiley, liði miklu.

Sínjór, sem Sighvatr kvað ok fyrr var ritat:

345,
Lát auman nú njóta
Nóregs ok gef stórum.

Vissza a bloghoz

Új hozzászólás Frissítés